عقل چیست؟

در روایات آمده که عقل مانند چراغی عمل می‌کند که در سر است ولی نور آن در تمام بدن وجود دارد. عقل یعنی قدرت درک، البته در لغت به معنی بندی است که با آن چهارپا را می‌بندند تا هر کاری نکند و آن را محدود می‌کند، عقل در انسان مانند این بند عمل می‌کند و مانع می‌شود که انسان به دنبال شهوات برود و سبب می‌شود که انسان حد و مرزها را رعایت کند.

در روایت آمده: «مع سئل الحسن بن علي (ع) فقيل له: ما العقل؟ قال: التجرع للغصة حتى تنال الفرصة.» [1]
معنی: «از امام حسن مجتبی (ع) سؤال کردند عقل چیست؟ امام فرمودند جرعه کردن غصه (کنایه از صبر و تحمل) تا زمانی که فرصت اجازه دهد.»

در روایت دیگر آمده: «ما العقل؟ قال: حفظ قلبك ما استودعته» [2]
معنی: «از امام حسن مجتبی (ع) سؤال کردند عقل چیست؟ امام فرمودند حفظ قلب، آنچه نزد او ودیعه گذاشتید.»
یعنی هرچه یاد بگیری او حفظ می‌کند.

البته در بیشتر روایات آمده: «ما عُبِدَ به الرحمن» [3]
معنی: «(عقل) همان چیزی است که انسان به‌وسیله آن خدا را عبادت می‌کند.»
از روایات استفاده می‌شود که اموری عقل را تقویت و یا تضعیف می‌کند.